Zona dijaloga i kritike

Festival angažovanih filmova Slobodna zona predstavlja od 10. do 15. novembra u Beogradu, Novom Sadu i Nišu rekordnih 50 igranih i dokumentarnih ostvarenja koja se bave aktuelnim društvenim i političkim temama, a prvi put dobija takmičarski karakter, pa će uz tradicionalne nagrade publike biti proglašeni i najbolji filmovi u međunarodnoj i regionalnoj konkurenciji, te u selekciji 14+, kao i najbolji film koji se bavi ljudskim pravima.

Direktor i selektor Slobodne zone Rajko Petrović i koselektorka festivala Branka Pavlović, kao i selektorka regionalnog programa i urednica pratećeg programa Cross-media Biljana Tutorov predstavili su 7. novembra uzbudljiv program 12. festivalskog izdanja, koji počinje 10. novembra u Sava centru, kao i u Novom Sadu i Nišu, filmom “Neruda” Pabla Laraina o disidentskim godinama života čileanskog pesnika i nobelovca Pabla Nerude.

Petrović je istakao da Slobodna zona ostaje pre svega  prostor za razvoj kulture dijaloga i kritičko mišljenje, čuvajući tako identitet festivala angažovanog filma, koji gradi od osnivanja pre 12 godina.

Prema njegovim rečima, Slobodna zona stoga se ne poklapa koncepcijski sa drugim festivalima u Beogradu, uključujući i predstojeći Festival autorskog filma, jer je angažovanost njena osnovna razlika u odnosu na ostale manifestacije.

“Time što je svet ušao u krizu u poslednjih desetak godina, povećao se procentualno i broj angažovanih filmova. FAF se pre svega bavi praćenjem tendencija u savremenom autorskom filmu, ali naravno da je i u toj sferi povećan broj angažovanih filmova”, rekao je Petrović na konferenciji za novinare, dodajući da je Slobodna zona prepoznatljiva po filmovima koji se bave "veoma škakljivim temama, koje često izazivaju žestoke rasprave, ponekad i na ivici tuče".

   Ukleti

Okosnicu programa 12. Slobodne zone čine filmovi koji se bave problemima savremenog društva u doba globalizacije - od rata u Siriji u potresnom dokumentarcu “Ukleti” rediteljke Live Jazji o ljudima zarobljenim u ruševinama sirijskih gradova, preko izbegličke krize (berlinski pobednik “Požar na moru” Đanfranka Rosija) do zastrašujuće perspektive globalnog sajber rata u koji je svet već zakoračio, a koji predstavlja Aleks Gibni u filmu “Zero Days”.

Filmovi 12. Slobodne zone govore i o tišini, ćutanju, onome što se od nas krije i onome što ne želimo da vidimo u svetu u koji se munjevito menja i u kojem se istorija ponavlja sve brže i sve brutalnije.

Bespuća Luizijane u kojima na obali umirućeg jezera, u nekoj vrsti kažnjeničke kolonije preživljava grupa autsajdera (Uncertain) i tročlana porodica koju u betonskoj pustinji Pjongjanga greje sunce Velikog vođe (Pod suncem) samo su dva najudaljenija pola između kojih je razapeto čovečanstvo, a prema navodima selektora, autori filmova na 12. Slobodnoj zoni pokazuju da su nada, kreativnost i mogućnost promene korak koji sve nas deli od slične sudbine.

“Pod suncem” Vitalija Manskog je jedan od tri filma koje je odabrao ovogodišnji gost-selektor Viktor Ivančić, hrvatski novinar i kolumnista, koji preporučuje i italijanski dokumentarac “Požar na moru” Đanfranka Rosija, pobednicki film 66. Berlinala, te film “Jo Jo Ma: muzika stranaca” Morgana Nevila.

   Pod suncem

Film “Pod suncem” vodi gledaoce iza misterioznih zidova ozloglašene Severne Koreje kroz svakodnevni život osmogodišnje Zen-Pi i njene porodice, dok je “Jo Jo Ma: Muzika stranaca” priča o renomiranoj međunarodnoj muzičkoj kući koju je osnovao legendarni violončelista Jo-Jo Ma, okupivši grupu različitih instrumentalista, vokalista, kompozitora, aranžera, vizuelnih umetnika i pripovedača, koji istražuju moć muzike da sačuva tradiciju, oblikuje kulturnu evoluciju, podstiče nadu i povezuje ljude celog sveta bez obzira na nacionalnu ili versku pripadnost.

Posebna festivalska tematska celina “Ženska linija” predstavlja dva izuzetna filma o nasilju i prevazilaženju lične i kolektivne traume - junakinje filmova “Zamka za snove” i “Žene plešu sećanja” (Alehandra Vasaljo, Pia Sikardi) na ličnom primeru pokazuju kako se kroz stvaralački čin i društvenu akciju artikuliše protest i osvajaju prava i slobode. I glumica Melani Loren i aktivista Siril Dion u filmu “Sutra” istražuju da li je kasno i još uvek moguće menjati svet i šta svako od nas kao pojedinac može da učini na putu promene.

   Sutra

Regionalni takmičarski program, čija je selektorka Biljana Tutorov, obuhvata 17 filmova, među kojima je posebno istakla ostvarenja koja pozivaju na dijalog, pomirenje i suočavanje s posledicama ratova na prostoru bivše Jugoslavije.

Među njima je i domaći film “Zaveštanje” Ivana Jovića - filmski spomenik kolektivnom stradanju civila u Drugom svetskom ratu na teritoriji Nezavisne države Hrvatske, te dokumentarac “Izmaglice Srebrenice” Samira Mehanovića, dobitnika specijalne nagrade žirija Međunarodnog festivala dokumentarnog filma u Amsterdamu.

Film “Zaveštanje”, nastao od više od 450 sati snimljenih svedočenja, prikupljanih tokom četiri godine razgovora sa 94 preživela svedoka stradanja u logorima NDH, priča je bez naratora, istoričara i arhivskih snimaka, uronjena u neposrednost živih svedočenja i jedinstveno pravo žrtava da same tumače sopstvena stradanja. I Mehanović u filmu “Izmaglice Srebrenice” podseća na strahote zločina kroz intervjue koji govore o haosu i beznadežnosti, izgladnelosti i drugim šokantnim slikama nedavne prošlosti.

   Izmaglice Srebrenice

Film “Treći” Arsena Oremovića govori o tome kako fudbal na ovim prostorima nikad zapravo nije bio - samo fudbal. Sport, oduzet obožavaocima da bi se koristio u političke i privatne svrhe, tako postaje siva zona kriminogenih zakulisnih radnji.

Film “Iza lica zrcala” Zrinke Matijević iz Hrvatske predstavlja autorkinu ličnu potragu za unutrašnjim mirom, prikazanu kroz putovanje Likom, zabačenim zavičajem njenih predaka, dok Robert Zuber i Tomislav Pulić u filmu “Kandidat” u šali započinju političku kampanju u Hrvatskoj, koja rezultira osnivanjem Sasvim male stranke. Zuber će, inače, 14. novembra održati i masterklas predavanje u Jugoslovenskoj kinoteci, na temu dokumentarnog filma kao totalnog angažmana - “Od filma do političke stranke”.

U konkurenciji je i dokumentarac “Moj vlastiti rat” ratne dopisnice i rediteljke Lidije Zelović, koja neobično iskreno i sa mnogo humora sa publikom deli sudbinu svoje familije koja je, nakon rata 1992. godine, iz Republike Srpske izbegla u Holandiju.

   Treći

Kosovski film “Bubnjevi otpora” Matje Žufra govori o tome kako su se tokom 90-ih godina na Kosovu uporedo ustanovljeni društvo i stvarnost, odnosno kako su segregacija i aparthejd postali norma. Film istražuje i beleži priče o nastavi održavanoj u kućama, podrumima, privatnim stanovima, prodavnicama i drugim prostorima pretvorenim u školske prostorije.

Filmovi i bioskopska kultura jugoslovenske ere, donose eho nostalgije u dva potpuno različita ostvarenja, gde oni postaju slika sećanja i preispitivanje jedne prošle, smislenije stvarnosti. Jedan od njih, dokumentarac portugalskog reditelja Andrea Žil Matea, “Kako sam se zaljubio u Evu Ras”, kroz lik 70-godišnje Sene - koja živi u kabini jednog sarajevskog bioskopa filmova zlatnog jugoslovenskog doba - prikazuje “izmišljenu biografiju” jedne zemlje, njenih očekivanja, strahova, boli i napora. “Kino-otok” Ivana Ramljaka poetični je dokumentarac o izgubljenoj kulturi posećivanja bioskopa na malim jadranskim ostrvima, tokom druge polovine prošlog veka. Šest svedoka vremena o kojem film govori, prisećaju se događaja iz mladosti u vezi sa odlaskom u bioskop i omiljenih filmova koji su ih obeležili.

   Kako sam se zaljubio u Evu Ras

U regionalnom programu je i kratki film “Zvir” Miroslava Sikavice, premijerno prikazan ove godine u Kanu, na kojem je dobio i posebno priznanje u okviru programa Directors’ Fortnight.

Među filmovima u regionalnoj konkurenciji je i “Bezbog” bugarske rediteljke Rialice Petrove, dobitnik nagrade Srce Sarajeva i pobednik ovogodišnjeg festivala u Lokarnu, koji gotovo dokumentarno otkriva začarane bugarske krugove kriminala i korupcije, sveukupnu mizantropiju i depresivno stanje.

Italijanski video umetnik Juri Ankarani u filmu “Turnir”, za koji je dobio specijalnu nagradu u Lokarnu, novi investitori, koji u društvu državnih predstavnika svakodnevno sa TV ekrana nude bolju budućnost, otkrivaju se kao dekadentni lordovi u dokolici daleko izvan realnosti u kojoj živimo. Autori rado upotrebljavaju satiru, često sa elementima crnog humora.

   Bezbog

Domaće ostvarenje koji će zatvoriti 12. Slobodnu zonu, “Fabrika šećera” Borisa Miljkovića, predstavlja dramu sadašnjice, bolnu istoriju kairskih beskućnika koji su, u određenom trenutku, prešli dugi put tuge, izolovanosti, nostalgije i praznine. Film, uprkos tome, daje toplu i srdačnu sliku Bliskog Istoka, njegovih ljudi, ispričanu iz ugla ljudi koji su se odselili iz domovine, i koji sad već dugo žive u Kairu.

Nagradu za najbolji film iz regiona dodeliće žiri koji čine urednik filmskog i serijskog programa na RTV Crna Gora Vuk Perović, osnivač Underhill Festivala iz Podgorice, rediteljka i montažerka Jelena Maksimović iz Beograda i urednica dokumentarnog programa na Al Jazeera Balkans Lejla Dedić, a odlukom Vetona Nurkolarija, umetničkog direktora prizrenskog DokuFesta, novinarke nedeljnika “Vreme” Tamare Skrozze i istoričara, publiciste i pisca Dragana Markovine iz Splita, biće dodeljena nagrada žirija Human Rights.

Najbolji angažovani film u međunarodnoj konkurenciji proglasiće žiri koji čine producent Oliver Sertić iz Zagreba (Restart), filmska kritičarka Politike Dubravka Lakić i reditelj, scenarista i producent Sabolč Tolnai.

Uz nagradu za najbolji film u okviru selekcije 14+ (srednjoškolski žiri), tradicionalno će biti dodeljene i nagrada publike, koja će odlučiti o filmovima koji će biti na turneji po Srbiji sledeće godine, kao i nagrada za publiku - namenjena autoru najbolje recenzije nekog od prikazanih filmova.

Kao i proteklih nekoliko godina, posebna programska celona Slobodne zone su Noćni razgovori, čiji je urednik Ivan Milenković osmislio debate inspirisane motivima četiri angažovana filma, počev od teme “Diskretni šarm diktature” koja će 11. novembra biti održana povodom Manskijevog filma “Pod suncem” o svakodnevici jedne severnokorejske porodice.

Prema rečima Milenkovića, verovatno bi praćenje jednoličnog života tročlane porodice u jednoličnom komunističkom “raju” bilo dosadno da korejska vlast nije pomno pratila snimanje i doslovno režirala film (pojedine scene dopisao je, kako sugeriše prateći tekst, sam Kim Džong An). Manski je napravio zapravo priču o tome kako se snimao film, priču o samoj priči.

Gost prvih Noćnih razgovora biće novinar Teofil Pančić, filozof Đorđe Pavićević i arhitektinja Ljiljana Blagojević.

“Duhovi sećanja” tema je razgovora 12. novembra - o kolektivnom bolu, sećanjima na stradale, “nestale” i njihovom politizovanju, koji će biti održan nakon filma “Žene plešu sećanja”, a razgovaraće argentinska autorka Alehandra Vasaljo, antroploškinja Jelena Vasiljević, zagrebačka producentkinja i rediteljka Dijana Mlađenović i Vesna Terlešić iz Centra za suočavanje sa prošlošću Documenta iz Zagreba.

Razgovor na temu “Balkan na lopti” o hrvatskom fudbalskom zanosu, patriotizmu, kolektivnoj maniji ali i koruptivnosti, i zagađenosti hrvatskog i regionalnog (ne samo) fudbala, opisanih u filmu Arsena Oremovića “Treći”, biće održan 13. novembra, a uz reditelja i ovogodišnjeg gosta-selektora Slobodne zone, učestvovaće i novinar BIRN-a Slobodan Georgijev i Ksenija Radovanović iz kolektiva Ministarstvo prostora i inicijative Ne da(vi)mo Beograd.

Poslednja sesija Noćnih razgovora najavljena je za 14. novembar na temu “Šta je ostalo u Siriji?”, povodom sirijskog filma “Ukleti” Live Jazji koja u tom dokumentarcu daje reč onima koji rat mrze, ne vode ga, nisu ga izazvali, niti mu se podali, a ne mogu drugačije da mu se odupru osim pokušajima da prežive. O “unutrašnjim migrantima” i stvarnim izbeglicama, sablasnoj normalnosti sa kojom se Sirijci nose sa stvarnošću u koju su ostavljeni, razgovaraće rediteljka Liva Jazji i producentkinja Irit Najdhart s politikologom Vladimirom Ajzenhamerom i novinarom Boškom Jakšićem.

Među novitetima Slobodne zone je prateći program Kafa sa autorom, koji će biti održan u kafeu “Metropolis music”, a kao i proteklih godina, najavljen je program Masterklas i Cross-media zona.

Masterklas program, organizovan u saradnji sa MEDIA deskom Kreativne Evrope u Srbiji, obuhvata četiri predavanja koja će u Jugoslovenskoj kinoteci održati rediteljka, filozofkinja, umetnička direktorka festivala DocLisboa iz Portugala Sintia Žil, istraživački novinar, dokumentarista i urednik Robert Zuber iz Hrvatske, kao i Sara Božanić, dizajnerka i predavač iz Slovenije zajedno sa Mihom Čelarom, slovenačkim scenaristom i rediteljem.

Posebna celina i prateći program festivala je Cross-media zona, posvećena digitalnim projektima – od veb dokumentaraca, aplikacija, multimedijalnog novinarstva do projekcija u virtuelnoj realnosti (VR) – koji ispituju budućnost dokumentaristike i možda već nepostojeću granicu između naše fizičke i digitalne stvarnosti. Ovogodišnji program čini 13 nagrađivanih ostvarenja svetske produkcije koja se društveno-angažovanim temama i pitanjima bave uz pomoć najnovije tehnologije, istovremeno istražujući i nove narativne strategije i modele. Posetiocima Slobodne zone svakodnevno će biti omogućeno da iskuse drugu stvarnost, povežu se, utiču i budu deo stvaranja priče bilo to u direktnoj komunikaciji sa sirijskim izbeglicama, uvidom u američke zatvorske ćelije ili posmatranjem, iz ugla autora, celokupnog procesa stvaranja filma Kena Louča.

Ulaznice za svečano otvaranje dostupne su na biletarnici Sava centra i u svim prodajnim mestima Eventima, a karte za sve ostale projekcije mogu se kupiti na blagajnama Dvorane Kulturnog centra, Doma omladine, Jugoslovenske kinoteke i Art bioskopa Kolarac u Beogradu, kao i na blagajnama Niškog kulturnog centra i bioskopa Vilin Grad u Nišu i Arena Cineplex u Novom Sadu.

Prošle godine, na 11. Slobodnoj zoni, pobedničkim filmom na osnovu bglasova publike proglašen je dokumentarac “Dugme od sedefa” Patrisija Guzmana, čije su projekcije bile rasprodate u svim salama u Beogradu, Nišu i Novom Sadu.

Slobodnu zonu podržali su ove godine Ministarstvo kulture i informisanja Srbije, Rekonstrukcija Ženski fond, Francuski institut u Srbiji i Sekretarijat za kulturu Grada Beograda.

Festivalski sajt je freezonebelgrade.org, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEult.org, kao i u prilozima - Beograd, Novi Sad, Niš.

(SEEcult.org)