Filmska avangarda ex-YU u NY
Arhiv antologijskog filma u Njujorku prikazuje od 6. do 8. marta više od 30 avangardnih filmova autora iz bivše Jugoslavije, odnosno Slovenije, Hrvatske i Srbije, koji su nastali od 50 do 80-ih godina 20. veka.
Reč je o filmovima koje su, na poziv njujorškog Arhiva, odabrali Slovenačka kinoteka, Hrvatski filmski savez i Akademski filmski centar (AFC) Doma kulture Studentski grad u Beogradu, a među autorima su Karpo Godina, Tomislav Gotovac, Lordan Zafranović, Slobodan Šijan, Ljubomir Šimunić, Dušan Makavejev, Živojin Pavlović, Zoran Popović, Vojislav Kokan Rakonjac…
Program je počeo eksperimentalnim radovima Karpa Godine i Davorina Marca, dok su 7. marta na programu filmovi hrvatskih avangardnih autora 60-ih, a 8. marta najobimniji program filmova iz Srbije od 50 do 80-ih godina.
Iako je posvećen međunarodnim andergraund i avangardnim filmskim pokretima sredine 20. veka, te očuvanju, prikazivanju i promovisanju eksperimentalnih filmova tog perioda i šire, njujorški Arhiv smatra da je važan deo avangardnog filma iz bivše Jugoslavije godinama bio prilično zapostavljen u SAD. Iako su pojedini filmski autori doprli do svesti američkih stručnjaka i sineasta, pre svega Dušan Makavejev, pa i Karpo Godina i Želimir Žilnik, oni su samo vrh ledenog brega čitavog pokreta eksperimentalnog filma sa prostora bivše Jugoslavije koji, kako je istaknuto u najavi programa, odlikuje izuzetno bogatstvo, inventivnost i beskompromisna politička angažovanost.
Nikola Đurić, Samoglasnici, 1973. AFC
Kako bi počeo da ispravlja problem nedovoljne vidljivosti tih filmova u SAD i privukao pažnju ka važnim institucijama i organizacijama koje herojski rade na očuvanju avangardnog jugoslovenskog filma, uprkos brojnim teškoćama, Arhiv je pozvao Slovenačku kinoteku, HFS i AFC DKSG-a da sami osmisle program filmova iz svojih kolekcija.
Program koji su osmilili Jurij Meden iz Ljubljane, Diana Nenadić iz Zagreba u Miodrag Miša Milošević iz Beograda, širi je od selekcije koju je Pavle Levi napravio 2012. godine za Arhiv antologijskog filma, a zamišljen je kao svojevrsni uvod u dalji ran na prezentaciji avangardnih jugoslovenskih filmova.
Meden je odabrao filmove Karpa Godine i Davorina Marca iz arhiva Slovenačke kinoteke, dok hrvatski avangardni film predstavljaju “Sretanje” Vladimira Peteka (1963), “Prije podne jednog fauna” (1963), “Pravac” (1964) i “Kružnica” (1964) Tomislava Gotovca, “I’m Mad” (1967) i “Focus” (1967) Ivana Martinca, te “Ljudi (u prolazu) II” (1967) i “Poslije podne (puška)” (1968) Lordana Zafranovića.
Lordan Zafranović, Poslije podne (puška), 1968, HFS
Programom u Njujorku, prema navodima HFS-a, ujedno započinje dosad najveća severnoamerička turneja hrvatske filmske avangarde – posle Njujorka, ceo program ugostiće Pacific Film Archive u Berkliju od 11. do 29. marta, te Cinémathèque Québécoise u Montrealu u aprilu, a dogovara se i program za Sijetl krajem maja.
Srpski program podeljen je na dva dela, a obuhvata filmove “Antonijevo razbijeno ogledalo” (1957) Dušana Makavejeva, “Triptih o materiji i smrti” (1960) Živojina Pavlovića, “Zid” (1960) Vojislava Kokana Rakonjca, “Dim i voda” (1962) Dragoslava Lazića, “Ruke ljubičastih daljina” (1962) Save Trifkovića, “Ekstaza” (1963) Petra Aranđelovića i “Plavi jahač (Godard-art)” (1964) Tomislava Gotovca.
Zoran Popović, Glava – krug, 1968-69.
Tu su i “Glava – krug” (1968-69) Zorana Popovića, “Kompozicija” (1970) Vjekoslava Nakića, “Vrt sa stazama što se račvaju” (1971) Slobodana Šijana, “Putovanje” (1972) Bojane Vujanović, “Od mene do tebe” (1972) Mirka Avramovića i Miodraga Tarane, “Samoglasnici” (1973) Nikole Đurića, “Gerdy, zločesta vještica” (1973-1976) Ljubomira Šimunića, “Izdah” (1976) Ivana Obrenova, “Kuća” (1977) Radoslava Vladića, “Praznik” (1983) Bojana Jovanovića i “Čisti film: sećanje na GEFF” (1984) Miroslava Bate Petrovića.
Radoslav Vladić, Kuća, 1977.
Prema navodima DKSG-a, Filmski centar Srbije i Sekretarijat za kulturu grada Beograda pomogli su restauraciju nekih od filmova koji će biti prikazani.
Arhiv antologijskog filma u Njujorku jedna je od globalno najvažnijih institucija za čuvanje, proučavanje i prikazivanje nezavisnog, eksperimentalnog i avangardnog filma, koju su 1970. godine osnovali legendarni avangardisti Jonas Mekas, Jerome Hill, P. Adams Sitney, Peter Kubelka i Stan Brakhage.
Povodom 40-godišnjice te institucije, obeležene 2011. godine, među zvezdama svečanosti bili su dobitnici nagrada za prezervaciju filma za 2010. godinu, a među njima je bio i svestrani autor i profesor Vlada Petrić iz Srbije, osnivač i prvi direktor Filmskog arhiva Univerziteta Harvard.
(SEEcult.org)
