Ex-Yu prostor, vreme, sećanje
Bijenale umetnosti u Pančevu, čije će 15. izdanje biti održano od 7. septembra do 7. oktobra, predstaviće provokativan vizuelni, filmski i pozorišni program, posvećen političkom preispitivanju jugoslovenske ideje od Drugog svetskog rata do danas, kao i procesu preobražavanja društava nastalih na prostoru bivše Jugoslavije poslednjih decenija.
Pod nazivom “De/Re/Konstrukcija: prostor, vreme, sećanje”, 15. Bijenale je “svojevrsno političko preispitivanje od Drugog svetskog rata na ovamo šta je ostalo od jugoslovenske ideje koja se raspala na mikrosegmente”, rekao je 3. septembra na konferenciji za novinare u Beogradu v.d. direktora Kulturnog centra Pančeva Nemanja Rotar.
Prema rečima Rotara, zanimljivo je ispitati šta se dogodilo sa jugoslovenskom naracijom i baštinom proteklih decenija.
Predsednik Umetničkog saveta Galerije savremene umetnosti u Pančevu Miško Šuvaković, ističući važnost decentralizacije kulturne prakse i produkcije, istakao je su organizatori usred krize uspeli da naprave “živahno i provokativno Bijenale”.
Koselektor vizuelnog segmenta Nikola Dedić dodao je da 15. Bijenale ima jasnu političku konotaciju koja podrazumeva promišljanje jugoslovenskog prostora u savremenom kontekstu, ali ne egzotizaciju bivše Jugoslavije.
Stoga je i vizuelni segment 15. Bijenala diskurzivnog karaktera i predstavlja kolektivno aktivističko umrežavanje koje je velikim delom zasnovano na susretima sa umetnicima, debatama i predavanjima.
“Odlučili smo se da ne zovemo pojedinačne autore. Imali smo alternativniji pristup pozivanja projekata za preispitivanje društvenosti aktuelnog političkog miljea”, rekao je Dedić, najavljujući 13 projekata koji okupljaju veliki broj ljudi i otvaraju mogućnost daljeg proširenja.
Okosnicu vizuelnog programa 15. Bijenala umetnosti činiće predstavljanje projekata, inicijativa, platformi, aktivističkih “zajednica”, neformalnih grupacija koje koriste umetnost za artikulisanje političkog mišljenja o prošlosti i sadašnjosti nekadašnjeg jugoslovenskog prostora. Te različite platforme, kako su istakli organizatori, imaju punu autonomiju da svoj “govor” unutar Bijenala artikulišu na način koji smatraju potrebnim (rad sa arhivama, dokumentacijom, javnim čitanjem, prevođenjem, tribinama, ad hoc akcijama...).
Među učesnicima su: TkH, Četiri lica Omarske, Kontekst Kolektiv, Grupa Spomenik, Medijska arheologija, Centar za nove medije_kuda.org, Učitelj neznalica, Jelena Vesić, Poseta Starom sajmištu, Dubravka Sekulić, Kultura sećanja, Bacači sjenki, Abart, Marina Gržinić…
Dedić je naglasio da 15. Bijenale nije prikaz regionalne scene, već pre svega dinamička vizuelna platforma.
Većina odabranih projekata biće premijerno predstavljena, istakla je koselektorka vizuelnog programa Aneta Stojnić.
Među premijerama su najavljeni projekti “Oktobar XXX” kustoskinje Jelene Vesić iz Beograda i film slovenačkih autora Marine Gržinić, Aine Šmid i Zvonka T Simčiča “Relations. 25 Years of the Lesbian Group Škuc-LL Ljubljana”.
Tema 15. Bijenala, koja se odnosi i na strategije i taktike reprezentovanja sećanja kao aktivnog dekonstruktivnog i rekonstruktivnog odnosa prema jugoslovenskom prostoru i vremenu, okosnica je i filmskog programa koji obuhvata desetak filmova Vlatka Gilića, Mile Turajlić, Želimira Žilnika, Dušana Makavejeva, Karpa Godine, Vatroslava Mimice, Slobodana D. Pešića i Dinka Tucakovića.
Gilićevim filmom “Kičma” (1976) počinje filmski program 15. Bijenala, koji su osmislili Radiša Stanišić i Nevena Daković, a izgrađen je oko koncepta fiction/faction forme u filmu kao privilegovanom prostoru savremene rekonstrukcije prošlosti.
Prema rečima Dakovića, “Kičma” je njegovo “prvo sećanje na film u Pančevu”, gde je to Gilićevo ostvarenje prikazano 1977.
“Izgleda da su samo Pančevci tada razumeli taj film, jer ‘Kičma’ govori o zagađenju, ali ne samo ekološkom, nego i o zagađenju u ljudima”, rekao je Daković.
Film “Kičma” je 1977. godine prikazan i u Kanu, a bio je kandidovan za Oskara za režiju, kameru i muziku. Reditelja i scenaristu Gilića američka televizija NBC uvrstila je među 50 najboljih u istoriji svetske kinematografije, kao jedinog autora iz Jugoistočne Evrope koji se našao u društvu Velsa, Hjustona, Čaplina, Forda, Felinija, Hičkoka, Bergmana, Kurosave, Kubrika, Tarkovskog, Renoara, Roselinija...
Publika 15. Bijenala videće neke od najznačajnijih filmova od 60-ih godina prošlog veka do danas, među kojima su “Lepe žene prolaze kroz grad” (1986) i “Jedna žena - jedan vek” (2011) Želimira Žilnika, koji će i razgovarati sa publikom, zatim “Prometej sa otoka Viševice” (1964) Vatroslava Mimice, “Slučaj Harms” (1987) Slobodana D. Pešića i “Splav meduze” (1980) Karpa Godine.
Najavljen je i film “Nevinost bez zaštite” (1968) legendarnog Dušana Makavejeva, te “Dr Rej i đavoli” (2012) Dinka Tucakovića i “Cinema Komunisto” (2010) Mile Turajlić koji se osvrću na slavno vreme jugoslovenske kinematografije.
Koselektorka filmskog segmenta Nevena Daković rekla je da filmski program doprinosi rekonstruisanju izgubljenih sećanja, ukazujući ujedno i na njihovu varljivost.
Neki od odabranih filmova, kao što su “Prometej sa otoka Viševice” i “Jedna žena - jedan vek”, neposredno evociraju fikciju istorije, dok “Slučaj Harms”, “Splav Meduza” i “Lepe žene prolaze kroz grad”, oblikuju pogled na tradiciju evociranu gustom intertekstualnošću.
Prema rečima Nevene Daković, možda je najpotpunija optika prošlosti predočena ukrštenim pogledima filmova “Dr Rej i đavoli” i “Cinema Komunisto”, koji se okrenuti danima nade i slave eksjugoslovenske kinematografije tematski preklapaju na fenomenu koprodukcija, Holivuda u Beogradu i istorijskih ličnosti mitske veličine koje su okruživale film.
Pozorišni program 15. Bijenala, čija je selektorka Jasmina Večanski, posvećen je dokumentarnom pozorištu koje je poslednjih godina uspostavljeno kao karakterističan poligon istraživanja društvenih identiteta, granica, fikcija i načina na koji se oko činjeničkog jezgra grade fikcionalne ili ideološke ili fantazmatske predstave prošlosti ili savremenosti u odnosu na društvene antagonizme i konflikte.
Publika će videti provokativnu i nagrađivanu predstavu Olivera Frljića “Kukavičluk”, u izvođenju Narodnog pozorišta iz Subotice, kojom je zaokružena trilogija koju je Frljić započeo riječkim “Turbofolkom” i nastavljena ljubljanskom predstavom “Proklet bio izdajica svoje domovine”.
Predstava “Kukavičluk”, inače, proglašena je najboljom na 56. Sterijinom pozorju 2011. godine i odlukom zvaničnog žirija, i odlukom žirija Okruglog stola kritike, a Frljić je dobio i Sterijinu nagradu za režiju.
Pančevačko bijenale u 30. godini nudi i raznovrstan prateći program, čija je selektorka Snežana Ćuruvija.
Između ostalog, najavljena je promocija publikacije “Put” i prateća izložba autorskih fotografija Miladina Čolakovića, zatim izložba fotografija iz arhive Tanjuga “Kroz savremenu umetnost 70-ih” (autorka Danja Milutinović), te izložba “Umetnost marginalije” sa crtežima političara sa sednica, iz kolekcije Vitomira Sudarskog. Biće predstavljen i foto poliptih Marije Čalić “Miserere - Psalm 51”, kao i video rad Nikole Šuice “Izgubljena igla” i kolaž promenljivog rasporeda “Sećanje na Jugoslaviju” (rad u nastajanju ili spomenik u nestajanju) Miroslava Prvulja.
Postаvkа 15. Bijenаlа biće reаlizovаnа u izložbenim prostorimа Kulturnog centrа Pаnčevа (Gаlerijа sаvemene umetnosti i gаlerije Dvorište i Elektrikа, Foаje KCP), koji je organizator, kao i u prostoru Nаrodnog muzejа Pаnčevа, jаvnim prostorima u grаdu, Istorijskom аrhivu, Grаdskoj biblioteci...
Svečano otvaranje 15. Bijenala je 7. septembra u 19 sati u Galeriji savremene umetnosti u Pančevu, a tada će biti promovisana i dvojezična publikacija (na srpskom i engleskom jeziku) koja obuhvata aktuelnu umetničku produkciju 15. Bijenala. Pored bogate foto-dokumentacije, publikacija sadrži i tekstove Miodraga Šuvakovića, Andreja Mirčeva, Anete Stojnić, Ivana Medenice, Nikole Dedića i drugih.
Bijenale umetnosti u Pančevu pokrenuto je 1981. godine kao izložba jugoslovenske skulpture (Pančevačka izložba jugoslovenske skulpture), a vremenom se transformisalo u internacionalnu izložbu vizuelnih umetnosti, koja je poslednjih godina fokusirana i na podizanje ekološke svesti kroz prizmu umetnosti.
Bijenale je u 14. izdanju, 2010. godine, bilo posvećeno proslavljenom kanjiškom koreografu i multimedijalnom stvaraocu Jožefu Nađu, koji živi i radi u Francuskoj. Nađ je bio jedini učesnik 14. Bijenala, održanog pod sloganom “Duh prirode”.
Prethodno, 13. Bijenale održano je na temu “Čist izraz”, kojom je nastavilo popularizaciju eko-aktivizma na ovim prostorima i posebno u Pančevu, kao jednom od najugroženijih gradova u Evropi. I 12. Bijenale, 2006, održano je na sličnu temu - “Odbrana prirode”, a predstavilo je i pozorišnu i filmsku umetnost, pored likovne.
Za novu koncepciju bilo je ključno Bijenale 2000. godine, održano na temu “Relacije”. Bijenale je tada proširilo interesovanje sa skulpture na “prošireno polje umetnosti" i počelo da se bavi svim umetničkim radovima koji vode dijalog sa prostorom, bez obzira o kakvom se materijalu ili mediju radi, te je i sam naziv preinačen sa Bijenala skulpture na Bijenale umetnosti. Sa jugoslovenske umetničke scene izložba je proširena i na internacionalni umetnički prostor.
Bijenale je internacionalni karakter još snažnije podvuklo 2002. godine izložbom “Ukrštanja”, na kojoj je učestvovalo 50 umetnika domaće i internacionalne umetničke scene.
Na 11. Bijenalu umetnosti, održanom 2004. na temu “Vrednosti”, učestvovala su 92 umetnika iz 30 zemalja, a pored izložbi, priređeni su i koncerti, ulični hepeninzi i performansi... Temom "Vrednosti", Bijenale je ukazalo na potrebu razmatranja pojma unutrašnje vrednosti bića, pojave i stvari na umetničkom i filozofskom planu, ali i u širem društvenom kontekstu, kako u Srbiji posle demokratskih promena u oktobru 2000. godine, tako i u svetu, s obzirom na probleme terorizma, zagađenja, siromaštva i oružanih sukoba, poput rata u Iraku. Zvezda 11. Bijenala bio je čuveni francuski konceptualni umetnik Danijel Buren.
Sajt Bijenala umetnosti je www.bijenaleumetnosti.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
(SEEcult.org)
