Jugoslovenska kinoteka pripremila je u maju retrospektive povodom stogodišnjice rođenja velike srpske i jugoslovenske glumice Olivere Marković i 120 godina od rođenja čuvenog američkog glumca Henrija Fonde, a povodom 80 godina od oslobođenja u Drugom svetskom ratu najavljen je ciklus “Velike bitke”. Programom “Sećanje na” Kinoteka će podsetiti na nedavno preminulog glumca Ričarda Čemberlena, a nastaviće cikluse “1925. godina na filmu”, “Afrika kroz žanrove” i “Sto godina od rođenja Džeka Lemona”. Kinoteka će u maju biti i domaćin 11. Dana slovenačkog filma, kao i 18. Festivala dokumentarnog filma Beldoks i srpsko-ruskog festivala “Citati”.
Retrospektiva filmova Olivere Marković, rođene 3. maja 1925. godine, počinje tog datuma u sali u Kosovskoj, a obuhvata 16 filmova različitih žanrova, uz prateću izložbu “Al’ još te uvek volim ja” u Uzun Mirkovoj koja dočarava velikim brojem fotografija njenu bogatu karijeru, ostvarenu i u pozorištu i na televiziji. Naziv izložbe podseća da je bila popularna i kao pevačica romansi i starogradskih šlagera.
Program otvara “Poslednji kolosek” (1956) u režiji Živorada Mitrovića, krimi triler u kojem je igrala uz Jovana Milićevića i Marijana Lovrića, a zatvara ga “Sabirni centar” (1989), komedija i drama sa elementima fantastike, u režiji njenog sina Gorana Markovića.
Olivera Marković je dva puta osvojila Zlatnu arenu na Festivalu jugoslovenskog filma u Puli – za glavnu žensku ulogu, lik Marije u drami “Službeni položaj” (1964) u režiji Fadila Hadžića i za sporednu ulogu, nezaboravnu Tetku u crnoj komediji “Balkan ekspres” (1983) Branka Baletića. Oba filma su deo retrospektivnog programa, uz filmove “Samo ljudi” (1957) Branka Bauera, “Sibirska ledi Magbet” (1962) poljskog reditelja Andžeja Vajde, ratni ep “Kozara” (1962) Veljka Bulajića, crnu komediju “Majstori, majstori!” (1980) Gorana Markovića…
Olivera Marković je igrala male, ali efektne epizode sve do 2005. godine, a preminula je 2011. u Beogradu, posle duge i teške bolesti.
Bila je student prve generacije Pozorišne akademije (1948), u klasi čuvenog Mate Miloševića. U pozorištu se proslavila ulogama u predstavama “Mačka na usijanom limenom krovu”, “Majka hrabrost”, “Pigmalion”“… Televizijska publika je pamti po serijama “Grlom u jagode”, “Poletarac”, “„Otvorena vrata”…
Dobitnica je najveće nagrade Udruženja dramskih umetnika Srbije – Dobričinog prstena za životno delo (1998).
Kinoteka obeležava i 120 godina od rođenja američkog glumca Henrija Fonde (1905-1982) kome je glavna uloga u socijalnoj drami “Plodovi gneva” (1940) Džona Forda donela prvu nominaciju za Oskara, a tim filmom 15. maja i počinje retrospektiva, koju 21. maja zatvara porodična drama “Letnjikovac na Zlatnom jezeru“ (1981) Marka Rajdela. Za tu ulogu Fonda je konačno osvojio Oskara. Inače, bio je nominovan i za čuvenu sudsku dramu “12 gnevnih ljudi” Sidnija Lumeta, koja je takođe na programu Kinoteke, ali kao producent, u kategoriji najbolji film.
Program u Kinoteci obuhvata i vestern “Moja draga Klementina” (1946) Džona Forda, “Rat i mir” – prvi i drugi deo (1956) Kinga Vidora, gde je igrao Pjera Bezuhova, triler “Pogrešan čovek” (1956) Alfreda Hičkoka, “Bilo jednom na Divljem zapadu” (1968) Serđa Leonea…
U okviru tog programa, 18. maja biće prikazan, u saradnji sa festivalom Beldoks, i novi američki dokumentarni film “Henri Fonda za predsednika” (2024) Aleksandera Horvata.
Jugoslovenska kinoteka, inače, 3. maja u sali “Makavejev” nastavlja ciklus Afrika kroz žanrove, u okviru kojeg će biti prikazano još šest filmova, među kojima su “Zemlja” (1969) jednog od najpoznatijih egipatskih reditelja Jusefa Šahina, kao i “Hronika godina vatre” (1975), kojom je alžirski reditelj Muhamed Lakdar postao jedini arapski autor koji je pobedio u Kanu.
Od 3. do 10. maja biće nastavljen ciklus povodom stogodišnjice rođenja slavnog američkog glumca Džeka Lemona (1925-2001), a na programu su “Naslovna strana” (1974), crna komedija i drama Bilija Vajldera, zatim dva politička trilera koja su Lemonu donela nagrade u Kanu – “Kineski sindrom” (1979) Džejmsa Bridžisa i „Nestao“ (1982) Koste Gavrasa, te drama “Glengeri Glen Ros” (1992) Džejmsa Folija.
Na svečanom otvaranju 11. Dana slovenačkog filma 7. maja biće prikazan jugoslovenski film “Prestupnici” (1987) Francija Slaka, koji je digitalno restaurisao Slovenački filmski centar, a do 11. maja na programu su i druga dela slovenačke filmske baštine, kao i pregled savremene produkcije dugog i kratkog igranog, dokumentarnog, eksperimentalnog i animiranog filma. Među njima je i pobednički film Slovenačkog nacionalnog festivala – drama “Porodična terapija” (2024) Sonje Prosenc, nagrađena i na festivalima u Sarajevu i Herceg Novom.
Povodom 80 godina od oslobođenja od fašizma, Jugoslovenska kinoteka će od 12. do 21. maja prikazati niz domaćih i stranih filmova u ciklusu “Velike bitke u Drugom svetskom ratu”, počev od najranijih naslova te tematike već iz 1945. godine – “Povratak u Batan” Edvarda Dmitrika i “Žrtvovani” Džona Forda, pa sve do filmova “Velika crvena divizija” (1980) Samjuela Fulera, filmskog diptiha Klinta Istvuda “Zastave naših očeva” i “Pisma sa Ivo Džime” (2006). Tu su i “Kozara” (1962) i “Bitka na Neretvi” (1969) Veljka Bulajića, “Sutjeska” (1973) Stipe Delića, kao i ratni spektakl Stivena Spilberga “Spasavanje redova Rajana” (1998)…
Deo programa 18. Međunarodnog festivala dokumentarnog filma Beldoks biće održan od 22. do 27. maja i u Kinoteci, gde će posle projekcija biti organizovani razgovori gostujućih autora s publikom.
Termin 25. maja u 18 sati rezervisan je za obeležavanje 30 godina od premijere igranog filma “Marble Ass” (1995) Želimira Žilnika, a najavljen je i razgovor s rediteljem. Prema njegovom scenariju, transvestit Merlinka (Vjeran Miladinović) bavi se prostitucijom u nastojanju da “pacifikuje” balkanske muškarce burnih 90-ih godina i sreće Džonija (Nenad Racković) koji se vratio sa ratišta, ali konflikte i dalje rešava metkom ili nožem.
Od 28. maja do 1. juna “Citati festival”, u okviru inicijative “Drug drugu”, organizije projekcije poznatih srpskih i ruskih filmova, uz razgovore sa autorima i drugim gostima nakon svake projekcije. Zatvaj ciklus odabrani su “Lepota poroka” (1986) Živka Nikolića, “Zemlja gluvih” (1998) Valerija Todorovskog, “Virdžina” (1991) Srđana Karanovića, “Strašilo” (1984) Rolana Bikova, “Klip” (2012) Maje Miloš, “Vernost” (2019) Nigine Sajfulaeve…
Program „Sećanje na“ posvećen je slavnom glumcu Ričardu Čemberlenu, koji je preminuo nedavno, dva dana uoči 91. rođendana. Od 28. do 31. maja biće prikazana četiri ostvarenja u kojima je igrao glavne uloge, a među njima su “Grof Monte Kristo” (1975) Dejvida Grina i “Šogun” (1980) Džerija Londona.
Za 28. maj najavljena je promocija knjige “Moć svetla” čiji je autor direktor fotografije Boris Gortinski, uz projekciju filma „Zaboravljeni“ (1988) reditelja Darka Bajića. Gortinski je za snimateljski rad u tom filmu dobio Zlatnu arenu na festivalu u Puli.
U nastavku ciklusa “1925. godina na filmu”, od 29. do 31. maja u večernjem terminu Aleksandar Saša Erdeljanović predstavlja publici po jedan francuski, nemački i američki film star ceo vek. To su “Dve ljubavi” Žana Epstena, “Varijete” Evalda Andrea Duponta i “Ben Hur” Freda Nibloa.
Sajt Jugoslovenske kinoteke je kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org.
(SEEcult.org)