Linč u Kinoteci
Ciklus filmova posvećen velikom reditelju Dejvidu Linču (David Lynch) biće održan od 14. do 16. februara u Muzeju Jugoslovenske kinoteke u Beogradu, a obuhvata devet filmova, među kojima su i njegova najpoznatija ostvarenja “Čovek slon”, “Dina”, “Plavi somot”, “Divlji u srcu”, “Tvin Piks”...
Fokus na Linča počinje “Glavom za brisanje” (1977), a prvog dana biće prikazani i “Čovek slon” (1980) sa Entonijem Hopkinsom (Anthony), Džonom Hartom (John) i En Benkroft (Anne Bancroft), te “Dina” (1984) sa Kajlom Maklahlanom (Kyle McLachlan) i Stingom u glavnim ulogama.
Maklahlan igra i u filmu “Plavi somot” (1986) sa Denisom Hoperom (Dennis Hopper) i Izabelom Roselini (Isabella Rossellini), koji je na programu 15. februara, kao i “Divlji u srcu” (1990) s Nikolasom Kejdžom (Nicolas Cage) i Lorom Dern (Laura), te “Tvin Piks” (1992).
Linčov ciklus zaokružuju 16. februara filmovi “Strejtova priča” (1999), “Hotel izgubljenih duša” (1997) i “Bulevar zvezda” (2001) s Naomi Vots (Watts) i Lorom Elenom Hering (Laura Elena Harring) u glavnim ulogama.
Linč je prvi dugometražni film “Glavu za brisanje”, bizarnu horor priču o Henriju Spenseru, zaposleniku štamparske kompanije, uokvirenom u svetu tamnog neba i praznih ulica, uradio u crno-beloj tehnici visokog kontrasta, sa prigušenim zvucima i nadrealnom naracijom. Film nije postigao veći komercijalni uspeh, ali se zauvek uvukao u glave i srca istinskih ljubitelja filmske umetnosti. Istovremeno, otkrio se umetnik drugačijeg vizuelnog identiteta i istančanog osećaja za atmosferu, vodeći sa sobom tim istomišljenika poput Džeka Nensa, Alana Spelta i Frederika Elmsa, sa kojim će sarađivati i u sledećim projektima.
Umetnička vrednost filma “Glava za brisanje”, kako je naveo Branislav Erdeljanović u programu Kinoteke, bila je jasna preporuka producentima. Ubrzo je usledio poziv jednog velikog studija da režira film po knjizi ser Frederika Trevesa “The Elephant Man and Other Reminiscences”. Ta viktorijanska drama je istinska studija života i patnje Džozefa (Džona) Merika, čoveka nakazne spoljašnosti i njegovog prijateljstva sa mladim hirurgom Frederikom Trevesom. Radeći na scenariju, (za koji je rekao da ga je privukao već samim naslovom), Linč prilagođava vreme i karaktere svom intenzitetu kreirajući jedinstvenu sliku ljudske prirode sa svim svojim epitetima od krajnje surovosti do saosećanja i humanosti.
Nakon premijere filma “Čovek slon” 1980. godine, jedan od producenata, legendarni Mel Bruks izjavio je: “On je Džimi Stjuart sa Marsa”, aludirajući na genijalnost, ali i na smirenost i odmerenost Linča. Komercijalni i umetnički uspeh (dve nominacije za nagradu Oskar), odškrinuli su mu nova vrata, put ka velikim produkcijama i studijima. Prihvatio je ponudu De Laurentisove produkcije da ekranizuje roman Frenka Herberta “Dina”. Kompleksnost i popularnost tog dela verovatno su bili faktori koji mu nisu išli na ruku, ali se Linč hrabro upustio u taj projekat, pišući scenario sa Herbertom. Nakon više nesuglasica i Linčovih popuštanja pred producentima, 1984. godine film doživljava premijeru. Naišavši na otpor ljubitelja originalnog Herbertovog romana s jedne, ali i na nerazumevanje prosečne publike sa druge strane, postao je finansijski fijasko. Za Linča je to značilo samo jedno - raskid sa devojkom koju nikada i nije voleo, zbogom veliki studiji, zbogom kontrola i cenzura...
Na tragu svojih ranih filmova, Linč je započeo novo razdoblje svog stvaralačkog sna. Prvo u nizu je ostvarenje “Plavi somot” iz 1986. godine. Priča o naizgled mirnom američkom gradu i iznenada narušenoj idili, sa sjajnim rolama MekLahlana, Hopera i Roselinijeve, ponovo je vratila publiku na prepoznatljivi obrazac polariteta ljudske duše, misterioznosti i nenajavljene opasnosti. Koketirajući sa američkom mejnstrim scenom, Linč 1990. godine režira film “Divlji u srcu”, storiju o psihopatama, ljudima na margini, ali i modernom Romeu i Juliji u likovima Kejdža i Lore Dern.
Potom sa Markom Frostom 1990. godine izbacuje seriju “Tvin Piks”.
Razbivši postojeće šablone tog formata, uveo je publiku u svoj svemir, sa mnoštvom raznolikih karaktera. Popularnost serijala dovela je do snimanja filma “Tvin Piks - Vatro, hodaj sa mnom”.
I u sledećim ostvarenjima “Hotel izgubljenih duša” i “Bulevar zvezda”, te “Inland Empire” iz 2007. godine, Linč zadržava svoju viziju, dečaka iz 50-ih godina prošlog veka, opčinjenog velikim kolima, drvenim ogradama i zvukom aviona u preletu, poput pevljive i jednostavne melodije.
Film “Strejtova priča” iz 1999. godine odudara od obrazaca vezanih za prethodno stvaralaštvo Linča. Naizgled jednostavna priča u naraciji iz prvog lica o starcu Alvinu Strejtu (Džejms Farnsvort), veteranu Drugog svetskog rata koji odlučuje da krene na dug put i potraži oproštaj od brata (Hari Din Stenton), u pozadini ipak skriva poneku mračnu tajnu, ali i nadu u oproštaj, ljubav i veru.
Sajt Kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
*Foto: Wikimedia, Thiago Piccoli, 2007 CC BY 2.0
(SEEcult.org)
