Kustoski poduhvat kolekcionara

CRITICIZE THIS! - Umjetnik na odmoru, Muzej suvremene umjetnosti, Zagreb, 2-30.9.2012.

Piše: Žana Vukičević

U NO galeriji, prostoru Muzeja suvremene umjetnosti u Zagrebu, izložbom „Umjetnik na odmoru“ predstavljen je istoimeni projekat koji je realizovala Kolekcija Marinko Sudac u saradnji sa Institutom za istraživanje avangarde iz Zagreba, Nedjeljnim Jutarnjim i hotelskim kompleksom Novi Spa Hotels & Resorts u Novom Vinodolskom. Od juna do septembra, u ovom ekskluzivnom ljetovalištu naizmjenično je boravilo i stvaralo 11 umjetnika sa prostora bivše Jugoslavije, Italije, Rumunije i Mađarske: Attila Csernik i Era Milivojević (Srbija), Romelo Pervolovici (Rumunija), Bálint Szombathy, Sándor Pinczehelyi i Janos Sugar (Mađarska), Radomir Damnjanović Damnjan (Srbija/Italija), Ilija Šoškić (Crna Gora/Italija), Vlado Martek, Željko Kipke i Ivan Kožarić (Hrvatska). Na izložbi je prikazan i dokumentarni film Damiana Nenadića koji je sniman tokom ovog perioda, dok su na samom otvaranju performanse izveli Szombathy i Damnjanović.

Ideja za projekat potekla je od Marinka Sudca, vlasnika kolekcije od preko 10.000 djela i dokumenata, koji od 2004. godine sistematski prikuplja ostvarenja avangardne i neoavangardne umjetnosti sa prostora bivše Jugoslavije, kao i njima srodnih umjetničkih tendencija iz regiona i svijeta. Stoga su se kao učesnici rezidencijalnog programa u Novom Vinodolskom našli upravo neki od najvažnijih predstavnika neoavangardnih stremljenja tokom sedme, osme i devete decenije prošlog vijeka, koji su još uvijek aktivni i prisutni na sceni, a čija djela Sudac posjeduje u svojoj kolekciji.

Priliku za desetodnevni odmor uz sve usluge atraktivnog hotelskog kompleksa na moru, pozvani autori su prvenstveno iskoristili za rad i sprovođenje sopstvenih umjetničkih strategija, ne narušavajući pritom njegovu atmosferu relaksacije i izolovanosti. Namjera organizatora je bila da se napravi jedan nesvakidašnji kulturno-turistički spoj, odnosno da se specifične umjetničke akcije inkorporiraju u ambijent ekskluzivnog ljetovališta i odvijaju kao svakodnevne radnje njegovih naročitih gostiju. Neposredan kontakt turista sa poznatim umjetnicima i prisustvovanje trenucima rađanja djela, doprinijeli bi demistifikovanju umjetničkog čina i njegovom približavanju publici. U tu svrhu hotel je opremljen stručnom bibliotekom i videotekom, gdje su mogle da se pronađu informacije o veteranima avangardi i ovom značajnom periodu istorije umjetnosti, čije nasljeđe se u velikoj mjeri ogleda u savremenim vizuelnim praksama.

Određivanje luksuzne turističke destinacije za mjesto produkcije umjetnosti koja je po svojoj prirodi neelitistička, društveno marginalizovana i izrazito kritički nastrojena prema socijalno-političkim strukturama, samo po sebi je neuobičajeno i paradoksalno. Bilo je za očekivati da će autori sa višedecenijskim karijerama, formirani u određenom idejnom okviru i istrajni u svom ispitivačkom i angažovanom odnosu prema svim segmentima spoljašnjeg okruženja, i u ovoj prilici ostati dosljedni imperativu provokacije i subverzivnosti. Tako su središte njihovog interesovanja zaokupili upravo neki manje vidljivi segmenti, izvučeni iz pozadine ovog blistavog megalomanskog kompleksa kao tipičnog produkta kapitalističkog društva.

Printovi „Krug“ i „Kvadrat“ Ilije Šoškića prikazuju prizore iz šume koja se nalazi u obližnjem Selcu, dan nakon što je u njoj izbio požar. Umjetnik je fotografisan dok na spaljenim stablima ucrtava geometrijske oblike srebrnim sprejem. Izvodeći ovu intervenciju on naglašava mrtvilo zgarišta šume u kontrastu prema punoći i izobilju života oličenog u odmaralištu u njegovoj blizini.

Na seriji fotomontaža „Realism After Realism“ Romelo Pervolovici je kombinovao vizuelno primamljive kadrove apartmana u Novom Vinodolskom sa fotografijama sirotinjskih romskih naselja u Rumuniji. Umetanjem trošnih kućica u enterijer i eksterijer luksuznog zdanja, odnosno u kontekst kojem nikako ne pripadaju, stvorena je neka vrsta nadrealne i neočekivane kompozicije. Sveprisutna priča o socijalnoj obespravljenosti i raslojavanju u ovom slučaju dovedena je u vezu sa velikim građevinskim poduhvatima finansijskih moćnika.

O političkoj i ekonomskoj moći kao odlučujućem i nezaobilaznom društvenom činiocu, odnosno kao izrazito nepredvidivoj i opasnoj kategoriji, svojim djelom govori Janos Sugar. Radi se o fotografiji dvoje uniformisanih radnika hotela, koji stoje na terasi sa pogledom na idilični morski pejzaž i pridržavaju transparent sa natpisom „Power is invisible until you provoke it“. U istom duhu nastao je i njegov šablon koji bi mogao da se koristi za ispisivanje provokativne izjave „Wash your dirty money with my art“.

Zamisao organizatora da ovaj projekat bude ostvaren prvenstveno kroz odmaranje i opuštenu atmosferu neposredne komunikacije umjetnika sa turistima, kao vid oplemenjivanja jednog komercijalnog turističkog sadržaja, čini se da ostaje u raskoraku sa dobijenim rezultatima, odnosno načinom na koji su učesnici reagovali na konkretnu lokaciju hotelskog kompleksa i onoga što on simbolizuje u vrijednosnom sistemu savremenog društva. Njegov značaj, kao i uspiješnost same izložbe, više se ogledaju u oživljavanju i reafirmisanju umjetničkih tendencija autora koji su odavno zauzeli svoje mjesto u istoriji umjetnosti, a evidentno i dalje posjeduju vitalnost i oštrinu, nego u koncepcijskoj jasnoći i preciznosti (kustoske) ideje Marinka Sudca. Iako su joj neku vrstu legitimiteta dale naknadne interpretacije eminentnih stručnjaka Ješe Denegrija i Branka Frančeskija uvodnim tekstom u katalogu i govorom na otvaranju izložbe, realizaciju projekta „Umjetnik na odmoru“ prije svega treba posmatrati u kontekstu odnosa i saradnje kolekcionara sa umjetnicima čiji rad prati godinama, odnosno nalaženja efikasnog načina za obostrano promovisanje.

*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.