Hej, šta imamo da izgubimo?
Izložba “Hej, šta imamo da izgubimo? Umetnički proces između aktivizma i arhiviranja”, završni deo godišnjeg kustoskog programa skopske organizacije Press to Exit Project Space, predstavljena je zbog pandemije virusa korona u digitalnom formatu, a obuhvata radove Tjaše Kalkan, Antonisa Pitasa (Pittas) i Janeta Čalovskog (Yane Calovski) koji se, inspirisani megalomanskim projektom "Skoplje 2014", bave politikama zaborava i manipulisanjem sećanjem - u zavisnosti od trenutnih političkih i ideoloških interesa.
Kao finalna programska komponenta godišnjeg kustoskog programa “(Ne)disciplinovano: Izgradnja arhiva”, koji je Press to Exit Project Space razvijao u okviru međunarodnog projekta “Kolektivni domen kulturnog sećanja” (CDCM), izložba je trebalo da bude otvorena u aprilu i maju, a kako ne bi bila otkazana ili odložena zbog pandemije, odlučeno je da bude predstavljena u digitalnom formatu. U tom obliku sadrži i završene radove umetnika smeštene u arhitektonskom ambijentu u kojem je i trebalo da bude otvorena – u zgradi državnog Hidrometeorološkog instituta u Skuplju.
Hej, šta imamo da izgubimo? Umetnički proces između aktivizma i arhiviranja, izgled postavke, foto: Press to Exit
Kako se nosimo sa neumornošću individualnog i kolektivnog sećanja? Kojem delu prošlosti dajemo “prednost” u odnosu na ostatak i nastojimo ga “otelotvoriti” kroz rad, tekst ili govor? Kako dokumentarizam može promeniti umetnost? Kako se arhiviranje različitim praksama odnosi prema savremenom dobu? U kojim umetničkim formama i na koje načine može biti predstavljeno, i konačno, kako arhiviranje vodi ka otvaranju imaginativnog i fiktivnog prostora? To su neka od pitanja na koja odgovara izložba “Hej, šta možemo da izgubimo” (Hey, What do We Have to Lose?) sa radovima Antonisa Pitasa, Tjaše Kalkan i Janeta Čalovskog, fokusirana na načine na koje umetnici istražuju prošlost i umetničke metodologije koje doprinose novim istorijskim i kulturološkim interpretacijama sadašnjosti. Izložba obuhvata radove nastale interdisciplinarnim umetničkim istraživanjima koja se bave politikama zaborava i manipulisanja sećanjem u zavisnosti od trenutnih političkih ili ideoloških potreba, navela je u pratećem kustoskom tekstu istoričarka umetnosti Jovanka Popova, članica tima Press to Exit Project Space i kustoskinja skopskog Muzeja savremene umetnosti.
Jane Čalovski, Incipient Act, Part 2, 2020, milar, mastilo, metal i digitalni print, deo instalacije, ljubaznošću umetnika
Fokus umetničkog istraživanja je izgubljeno modernističko nasleđe, “obrisano” kao rezultat ekspanzije “Skoplja 2014”, vladinog projekta koji odražava nacionalistički, autoritarni režim, populizam i hegemoniju. Podsećajući na stav Hito Stejerl (Steyerl) da dokumentarni rad nema nameru da uništi autentičnu istinu političkog, već da promeni “politike istine” na kojoj je reprezentacija bazirana, Jovanka Popova ukazuje da su vizuelni i epistemiološki formati dokumentarnog pisanja stoga definisani kao funkcije političkog. Ako je arhiv mesto gde dokumentarni rad predstavlja prostor memorije, ili koncept koji se odnosi na resurse znanja iz prošlosti, onda je njegov drugi aspekt “živa” memorija koja je u stalnom procesu preispitivanja, u zavisnosti od sadašnjeg vremena. Arhivski rad je u tom kontekstu subverzivan, što znači da je njegov zadatak da bude izazov hegemoniji određenih istorijskih i ideoloških konstrukcija. Umesto kao set dokumenata i kolektivnog znanja određene kulture ili perioda, shvata se u kontekstu odnosa koji definišu određene stavove i diskurse, odnosno kao sredstvo za njihovo formiranje i transformaciju.
Antonis Pittas, it’s too much in too short time, 2020, fotografija, izgled postavke, ljubaznošću umetnika i Annet Gelink galerije
Umetnik Antonis Pitas iz Atine, koji živi i radi u Amsterdamu, poznat je po kreiranju kontekstualnih instalacija inspirisanih arhitekturom, referencama iz istorije umetnosti, performativnim aspektima umetničkih instalacija i njihovom društvenom dinamikom, a ovoga puta istražuje pitanja kao što su bezbednost i kontrola, ekonomska kriza i akcije otpora, kao i nasilje i vandalizam. Reflektujući na projekat “Skoplje 2014”, Pitas istražuje kako je kolektivno sećanje očuvano, zabeleženo i predstavljeno, i kako je moguće arhivirati taj proces kroz istraživanje, taktilnost i vrednost materijalnog. Postavljajući pitanje promene identiteta grada i njegovog nasleđa, Pitas otkriva i fotografiše materijalne greške pronađene na novopostavljenim spomenicima projekta “Skoplje 2014”, koje su suprotne modernističkoj prošlosti izbrisanoj proteklih godina produkcijom lažne istorije kroz vizuelnu manifestaciju tog državnog projekta. Pronađeni i dokumentovani materijal, kao trag političke prošlosti, svedoči i beleži društveni i kreativni gubitak, odbijajući da zaboravi ono što je zaboravljeno, navela je Jovanka Popova, dodajući da Pitasov arhivski rad proizvodi istoriju suprotnu zvaničnim narativima, a kombinovan sa tekstom, deluje kao mesto otpora koje teži da stvori novu, upotrebljivu istoriju.
Antonis Pittas, reconstruction of the reconstruction, 2020, fotografija, izgled postavke, ljubaznošću umetnika i Annet Gelink galerije
Slično Pitasu, umetnica Tjaša Kalkan iz Zagreba, analitična u umetničkom pristupu, koristi ironiju da ublaži prodornu komercijalizaciju i sve veću regulaciju javnog prostora. U kontekstu projekta “Skoplje 2014”, više od 20.000 građana bilo je pod direktnim ilegalnim nadzorom desničarske vlade zbog navodne zločinačke zavere. Pozivajući se na ideju da kamera, poput države, nikada nije neutralna, Tjaša Kalkan konstruiše prostor u kojem se kamera, koju je sama umetnica napravila u novo-baroknom stilu, odnosi na atmosferu državnog nadgledanja i ukazuje na vizuelnu apsurdnost i grotesknost novog javnog prostora. Njen rad predstavlja novu arhivu efemernog, zasnovanu na mnoštvu glasova, koja otkriva “društvo kontrole” u kojem su naši dosadašnji postupci arhivirani kako bi mogle biti nadgledane naše današnje aktivnosti i predviđena buduća ponašanja.
Tjaša Kalkan, Neo-Chandelier, 2020, metal i staklo, izgled postavke, ljubaznošću umetnice
Zapisi, slični arhivima, moćan su alat za nametanje kontrole, imajući u vidu da su neki u poziciji da čuvaju zapise, a neki ne; neki se glasovi mogu čuti a neki ne mogu uopšte; određena mišljenja o društvu biće privilegovana, a ostala marginalizovana… Novi pristup arhiviranju, koji obezbeđuju društvene mreže, stvaraju mogućnost demokratizacije narativa i priča građana koje su ignorisane od kreatora javnih politika i nalaze se na periferiji mejnstrim istorija. Kroz njih je moguća i inverzija granica između kreatora zapisa, istorije i njihove publike, navela je Jovanka Popova.
Tjaša Kalkan, Neo-Chandelier, 2020, metal i staklo, izgled postavke, ljubaznošću umetnice
Izložba obuhvata i arhitekturom inspirisane instalacije Janeta Čalovskog koji kombinuje modernističke arhive sa empirijskim idema situiranim u site specific kontekst različitih kulturnih, društvenih i političkih geografija. Baveći se različitim aplikacijama za istraživanje i produkciju, stvarajući metod sličan neposrednosti crtanja i vremenskih instalacija, Čalovski konstruiše dvosmislene i i nerešive vizuelne i arhivske celine. Instalacija je deo njegovog tekućeg projekta “(Ne)disciplinovano: Izgradnja arhive”, započetog u maju 2017. godine, čiji je glavni cilj resetovanje određenih prikupljenih, nezaštićenih i hemijski kontaminiranih štampanih materijala bivšeg Instituta za urbano planirane i arhitekturu (ZUAS) u Skoplju, zahvaćenog požarom u aprilu 2017. U procesu prikupljanja, promišljanja, mapiranja, digitalizovanja i asocijativnog razvoja raspoloživih materijala, Čalovski kreira nove crteže i objekte, predstavljajući projekat kroz procese arhiviranja, objavljivanja i izlaganja.
Jane Čalovski, Former City, 2018/20, tapet, deo instalacije, ljubaznošću umetnika
Prema navodima Jovanke Popove, izložba funkcioniše zapravo kao arhivska umetnost – ne samo da predstavlja umetničke i kritičke prakse, kao i sredstva za razvoj svesti o društvenim uslovima, već naglašava i kontinuitet umetničkog i kritičkog angažovanja kroz nove koncepte, instrumente i forme, u cilju podrške produktivnoj poziciji umetnosti u konstantnoj antitezi prema ideološki i politički determinisanim procesima u društvu. Te privatne umetničke arhive mogu biti viđene kao subverzije koje remete simboličku i ukazuju na generalnu krizu nastalu uled gubitka kolektivne memorije. U širem društveno-kulturnom kontekstu, radovi Pitasa, Tašje Kalkan i Čalovskog postavljaju pitanje uloge umetnika u kompleksnim socijalno-političkim razvojima, kako u prošlosti, tako i danas, navela je Jovanka Popova.
*Naslovna fotografija: Antonis Pittas, the end of history, 2020, fotografija, ljubaznošću umetnika i Annet Gelink galerije
(SEEcult.org)
