Duh jugoslovenske umetnosti

Muzej savremene umetnosti u Beogradu, zatvoren već sedam godina zbog nezavršene rekonstrukcije, predstavio je u Kući legata deo reprezentativnih radova 50 umetnika koji su stvarali za vreme bivše Jugoslavije, odnosno od 1951. do 1989. godine, a menjali su jezičke paradigme umetnosti svog vremena i oslikavali odnos umetnosti i društvene stvarnosti epohe.

Izložbu “50 umetnika iz zbirki MSUB – Jugoslovenska umetnost od 1951. do 1989. godine” otvorio je 15. oktobra ministar kulture i informisanja Srbije Ivan Tasovac najavom da će zgrada MSUB na Ušću biti otvorena na 50. rođendan – 20. oktobra 2015. godine.

U susret 50-godišnjici otvaranja zgrade MSUB-a, izložba je i organizovana u nadi u završetak rekonstrukcije, kao druga “pripremna” izložba buduće stalne postavke. Prva je bila izložba “100 dela iz zbirki MSUB. Jugoslovenska umetnost od 1900. do 1945”, održana proteklog proleća u Muzeju istorije Jugoslavije.

     Ministar Ivan Tasovac, otvaranje izložbe

Izložba 50 odabranih predstavnika jugoslovenske umetničke scene u Kući legata, čiji je autor kustos MSUB-a Zoran Erić, svojevrsni je omaž osnivaču i prvom direktoru MSUB-a Miodragu B. Protiću.

Polazeći od prostorne datosti Kuće legata, kao limitiranog “nemuzejskog” prostora, Erić je postavku organizovao u četiri celine, sledeći decenijski način istorizovanja jugoslovenske umetnosti 20. veka kao model koji je ustanovio Protić.

“Svaka soba ima svoj specifičan duh vremena. Moja mala intervencija je bila u tome da pronađem kakav je to duh i kakvi su bili umetnički pomaci koji su menjali jezik, pravili radikalne rezove i pomerali granice, pomerali paradigmu”, rekao je Erić.

     Petar Lubarda, Fantastični predeo, 1951.

Tako je prva decenija, odnosno 50-te godine 20. veka, predstavljena duhom eksperimenta i oslikava period radikalnog kretanja ka različitim promenama u umetničkom jeziku, uključujući promišljanje same slike, forme, koncepta, pozivanja na neke teorijske modele.

Umetnost određene decenije predstavljena je kroz mala sučeljavanja, jukstapozicije i dijalove značajnih dela renomiranih umetnika posleratne Jugoslavije, pa tako uvod u čitavu izložbu predstavlja sučeljavanje različitih pozicija Petra Lubarde s jedne i Bogoljuba Jovanovića s druge strane.

Svaka decenijska soba, kako je istakao Erić, ima stoga svoj ambijent i dijaloge.

Druga konceptna nota na kojoj je zasnovana izložba odnosi se na hronološki pristup, zasnovan na tezi istoričara umetnosti Ješe Denegrija o jugoslovenskom kulturnom prostoru koji se može pratiti od početka 20. veka, pa sve do kraja 80-ih godina i druge izložbe “Jugoslovenska dokumenta” u Sarajevu 1989. godine.

Tako je istorijski i hronološki okvir izložbe postavljen od 1951. do 1989. S jedne strane, to je i istoriografski okvir izgradnje specifičnog jugoslovenskog društveno-političkog modela socijalizma započetog nakon 1948. godine i sukoba s Informbiroom i Staljinom. S druge strane, to je i simbolički okvir specifičnog jugoslovenskog umetničkog konteksta obeleženog definitivnim razlazom sa socrealizmom, kao i prelomnom izložbom Petra Lubarde u Galeriji ULUS u maju 1951. godine, koja je iz korena promenila paradigmu likovnog jezika u socijalističkoj Jugoslaviji.

    Marija Dragojlović, Crna satenska kutija, 1989.

Izložba zato hronološki počinje Lubardinom slikom “Fantastični predeo” iz 1951. godine, a završava se 1989. godinom, koja je, kako je rekao Erić, svojevrsna “labudova pesma” jugoslovenskog umetničkog prostora, jer se zemlja raspala i treća izložba “Jugoslovenska dokumenta” nije se dogodila. Zato je hronološki poslednja slika na izložbi “Crna satenska kutija” Marije Dragojlović iz 1989. godine, kada je i nastala, i otkupljena.

Otkupna politika MSUB-a je ujedno treći bitan momenat za koncepciju izložbe, koji ističe pravovremenu recepciju, valorizaciju i akviziciju najznačajnijih pojedinaca i pojava iz svih umetničkih sredina bivše Jugoslavije.

   Vjenceslav Rihter, Rastavljena sfera, 1967.

Iz današnje perspektive, analiza otkupne politike, kako je naveo Erić u katalogu, pokazuje da je MSUB imao izuzetnu podršku države da bi bila realizovana ideja reprezentativne kolekcije jugoslovenske umetnosti 20. veka. Ipak, upravnik Miodrag B. Protić bio je nezadovoljan tom podrškom, navodeći u predgovoru kataloga “Akvizicije 1975-1979” da je “dovoljno istaći da za otkup sa tekućih izložbi (MSUB) prima samo 33 miliona dinara, pa videti – podrazumevajući današnje cene umetničkih dela – koliko taj otkup mora da bude simboličan, sveden na minimum minimuma, koliko je njegov značaj, uprkos nastojanjima Muzeja, kao važan momenat umetničke politike, nedovoljno shvaćen”.

U to vreme, inače, jedan američki dolar vredeo je 27,3 dinara, što znači da je "simboličan" otkup iznosio više od milion dolara.

     Neša Paripović, Primeri analitičke skulpture, 1978.

Uprkos Protićevom nezadovoljstvu, činjenica da je MSUB za pet godina otkupio 265, a preuzeo i primio na poklon 381 delo, daleko je od svakog poređenja sa aktuelnom situacijom, budući da je od 2005. do 2010. godine MSUB ukupno prikupio 115 dela, i to više kroz poklone, nego otkupe, naveo je Erić u katalogu izložbe.

     Milovan Destil Marković, Illuminati, 1983.

Izložba obuhvata dela: Petra Lubarde, Bogoljuba Jovanovića, Petra Omčikusa, Ivana Tabakovića, Leonida Šejke, Vladana Radovanovića, Olge Jevrić, Gabrijela Stupice, Miodraga Miće Popovića, Vjenceslava Rihtera, Vojina Bakića, Josipa Vanište, Radomira Damnjanovića Damnjana, Julija Knifera, Miodraga B. Protića, Stojana Ćelića, Vladimira Veličkovića, Dušana Otaševića, Marine Abramović, Dragoljuba Raše Todosijevića, Zorana Popovića, Neše Paripovića, Gergelja Urkoma, Ere Milivojevića, Grupe OHO, Tomislava Gotovca, Brace Dimitrijevića, Bore Iljovskog, Balinta Sombatija, Peđe Neškovića, Sanje Iveković, Mrđana Bajića, Marije Dragojlović, Milete Prodanovića, Milovana Destil Markovića…

     Gergelj Urkom, Indikativna propozicija, 1980; Zoran Popović, 1972.

Izložba će biti otvorena do 7. decembra, a obuhvata bogat prateći program sa autorskim i tematskim vođenjima subotom, susretima sa umetnicima sredom i vikend radionicama za školsku populaciju.

Izložba je organizovanu uz podršku Ministarstva kulture i informisanja Srbije.

(SEEcult.org)